Column – Zwijgen is Goud

Reeds verschenen op Dossier Koninkrijksrelaties.

AIs je de vraag niet wil beantwoorden, begrijp ik dat”, leidde een interviewer van een bekend radioprogramma op Bonaire een indringend bedoeld gesprek in over het gebrek aan openheid van het lokale hospitaal dat, opgejut door de dorpsgekkin, onder vuur ligt vanwege gedoe met ambulancevluchten. Als de lokale journalistiek zich al zo begripvol opstelt, is het niet onlogisch dat de oesterpolitiek hoogtij viert op het eiland-van-de-gemiste-kansen. Overigens valt het met de geslotenheid van het ziekenhuis wel mee: de directeur liet zich zes uur lang met een bewonderenswaardig geduld grillen door de Eilandsraad over zaken waar politici – godzijdank – helemaal niets over te zeggen hebben. 

Waren de niet door kennis van zaken gehinderde dames en heren ‘volksvertegenwoordigers’ maar half zo open over hun eigen strapatsen, maar dan zal er eerst iemand ze aan het verstand moeten peuteren wat het inhoudt deel uit te maken van het openbaar bestuur van een openbaar lichaam. Een mission impossible, want ze hebben reden: zwijgen is letterlijk goud, zo bleek bij de stiekeme verhoging van de fractievergoeding naar -kassa! – 120.000 dollar per lid van de raad. Wee gebeente de journalist die een misstand onthult: die krijgt meteen een aangifte bij het OM aan de pantalon.

Na jaren van futloos besturen door UPB en MPB (hun stommetje spelen was te verklaren: ze spookten weinig uit) maakte de nieuwe coalitie een veelbelovende start: transparantie zou voortaan het adagium zijn. Het Bestuurscollege introduceerde een wekelijkse persconferentie, die al gauw geen persconferenties bleken, maar lange redevoeringen van de coalitieleider naar Cubaans format. Op de website van het gouvernement verscheen een overzicht van BC-besluiten. Totdat er een kritische vraag werd gesteld over een van die besluiten. Al te bijdehante reacties, dat is uiteraard ook weer niet de bedoeling.

Maar, zult u denken, er bestaat toch zoiets als de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) BES, de Caribische variant van de voor Europees Nederland geldende Woo? U heeft gelijk, maar het is een misverstand dat bestuurders – overigens net zo goed die in Den Haag – zich daar een zier van zouden aantrekken. Er bestaat niet voor niets een Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) dat erop toeziet of overheden zich aan de wet houden en tevens bemiddelt tussen o.a. journalisten die na een beroep op de wet met een kluitje het riet in worden gestuurd.

Het initiatief van SPOON (expertisecentrum voor Woo-verzoekers) en de Vereniging van Onderzoeksjournalisten een Caribische versie van hun Woo-generator voor zowel Caribisch Nederland als de CAS-landen te lanceren is bepaald geen overbodige luxe. De Wob- en Lob-generator, beschikbaar in de smaken Papiaments en Engels, moet helpen de zwijgzame overheden tot meer openheid te bewegen. Of een online tool voldoende is, is de vraag zolang veel bestuurders het angstzweet al in de oksels klotst bij alleen het horen van het woord transparantie. Zelfs een professioneel in elkaar gestoken Wob-verzoek stuit op een muur van onwil, zo ondervindt de uitgever van deze website.

Hij vroeg eerst beleefd aan de interim-eilandgriffier c.q. de Raspoetin van Bonaire om een overzicht van de reis- en verblijfkosten van de Eilandsraad over het afgelopen jaar. Een antwoord bleef uit dus werd een beroep op de Wob gedaan. Prompt kwam er een reactie: “We gaan ermee aan de slag.” Daarna bleef het stil, oorverdovend stil. Daarom werd na het ruim verstrijken van de in de wet genoemde termijn van drie weken een herinnering gestuurd. Geen respons, natuurlijk.

Dan maar een hogere macht ingeschakeld. Ook dat leidde tot niets, evenals het doorsturen van de correspondentie naar de zichtbaar naar aflossing snakkende waarnemend gezaghebber. Een gewetensvolle ambtenaar had de moed – onder de voorwaarde zijn/haar identiteit niet prijs te geven, want niet zonder reden bang voor represailles – uit de school te klappen dat baasjes binnen het niet zo openbaar lichaam de gevraagde informatie niet willen verstrekken “omdat de bevolking dan te weten komt hoeveel geld er aan reizen wordt besteed.”

Dan maar een verzoek naar het ACOI om te bemiddelen. Het Adviescollege is echter ook zo’n relikwie uit de tijd dat Caribisch Nederland van staatswege werd achtergesteld en dus kunnen journalisten, maar ook betrokken burgers, ondernemers, activisten en organisaties in de bijzondere gemeenten niet op bemiddeling rekenen. Wat rest is een gang naar de rechter. Hoewel op voorhand vast staat dat die het eilandbestuur in het ongelijk zal stellen, zijn de proceskosten een drempel om het recht te laten zegevieren. Daar gokken bestuurders op, niet alleen op Bonaire, maar ook die op de andere eilanden.

De Woo, Wob en Lob verplichten bestuurders op verzoek van het journaille en anderen informatie vrij te geven, maar evenzeer “uit eigen beweging informatie te verschaffen over het beleid, de voorbereiding en de uitvoering daaronder begrepen.” Caribische bestuurders geven daar een geheel andere uitleg aan dan de wetgever heeft bedoeld. Media krijgen onder het mom van ‘persbericht’ een aanhoudende stroom propagandapoep over zich uitgestort, inhoudsloze en doorgaans feitenvrije prietpraat.

Ze verdienen een goed belegde boterham in het openbaar bestuur, maar hebben een broertje dood aan transparantie. Zoals de politica die op de Dag van de Pers op Facebook de persvrijheid bejubelde, maar wel medeondertekenaar is van het verzoek aan het Openbaar Ministerie journalisten te vervolgen die het gewaagd hebben iets aan het daglicht te brengen waarvan de burgers onwetend gehouden hadden moeten worden. Het verklaart waarom er in de Cariben zo weinig onderzoeksjournalistiek wordt bedreven. Terwijl er genoeg aan bestuurlijke miskleunen te onthullen valt voor het vullen van een eeuwig durende feuilleton.